5. Sınıf Fen Bilimleri Konu Anlatımları ve Kazanım Yoklama Sınavları 

KUVVETİN ÖLÇÜLMESİ VE SÜRTÜNME

KUVVET

Duran bir cismi harekete geçirebilen, hareket halindeki cismi durdurabilen ya da yavaşlatıp hızlandırabilen, cisimler üzerinde şekil değişikliğine neden olabilen etkiye “kuvvet” denir.

Kuvvet uygulanan her cisim hareket etmeyebilir. Uyguladığımız kuvvet cisimleri hareket ettirmek için yeterli olmayabilir. Bu durum kuvvet uygulamadığımız anlamına gelmez.

ESNEK CİSİMLER
Kuvvet etkisi ile şekil değiştiren, kuvvetin etkisi ortadan kalkınca eski haline dönen cisimlere “esnek cisimler” denir.
Yay, lastik, sünger gibi cisimler esnek cisimlere örnektir.

DİNAMOMETRE
Kuvvetin büyüklüğünü ölçen aletlere “dinamometre” denir.
Dinamometreler, esnek cisimler kullanılarak yapılır. Kuvvetin birimi Newton’dur. Kısaca “N” ile gösterilir. 

Esnek cisimlere fazla kuvvet uygulayınca esneklik özelliklerini kaybedebilirler.

Dinamometreler içerisinde esnek cisim olarak yay kullanılır.

Dinamometre içerisindeki yay ne kadar kalın olursa dinamometrenin ölçebileceği kuvvet de o kadar fazla olabilir.

İçerisinde ince yay bulunan dinamometreler, kalın yay bulunanlara göre daha hassas(detaylı) ölçüm yapabilirler.

Çeşitli malzemeler kullanarak kendi dinamometremizi yapabiliriz. Bunun için gerekli olan malzemeler; “esnek cisim, cetvel ve esnek cismi içerisine yerleştireceğimiz sert bir kılıftır.”

Hassas ölçüm yapan dinamometreler genellikle küçük kuvvetleri ölçmek için kullanılır.

KAPSÜL BİLGİ:

SÜRTÜNME KUVVETİ
Cisimlerin temas ettikleri yüzey ile aralarında oluşan ve cisimlerin hareket yönlerine ters yönde etki ederek hareketlerini zorlaştıran kuvvete “sürtünme kuvveti” denir.

Sürtünme kuvveti temas gerektiren bir kuvvettir.

Üzerinde girinti ve çıkıntıların fazla olduğu yüzeylere “pürüzlü yüzeyler” denir.
Kumaş, toprak, çim, halı yüzeyleri örnek olarak verilebilir.
Üzerinde girinti ve çıkıntıların az olduğu yüzeylere “az pürüzlü yüzeyler” denir.
Fayans, cam, buz yüzeyleri örnek olarak verilebilir.

Pürüzlü yüzeylerde sürtünme kuvveti, az pürüzlü yüzeylere göre daha fazladır. 

Yaşadığımız çevrede tamamen pürüzsüz yüzey yoktur. Yüzeyler, az pürüzlü veya çok pürüzlü şeklinde karşılaştırılabilir.

KAPSÜL BİLGİ:

HAVA DİRENCİ
Hava ortamındaki cisimlere, havanın uygulamış olduğu sürtünme kuvvetine “hava direnci” denir.
Hava direnci cisimlerin hareketine zıt yöndedir ve hareketi engelleyici etki yapar.
Günlük hayatımızda bazen hava direncinin arttırılmasını  bazen de azaltılmasını isteriz. Örneğin;
*Paraşütlerde hava direncinin hareketi engelleyici etkisinden yararlanılır. Jet uçakları da arkalarındaki paraşüt sayesinde daha kolay durur.

Uçakların ve arabaların uç kısmı sivri yapılarak hava direnci azaltılır. Böylece araçlar daha hızlı gidebilir.
 
     

Cisimlerin yüzey alanı ne kadar genişse toplam hava direnci o kadar fazla olur. Örneğin büyük bir paraşüte etki eden hava direnci, küçük bir paraşüte göre daha fazladır.

KAPSÜL BİLGİ:

SU DİRENCİ
Su içerisindeki cisimlere suyun uygulamış olduğu sürtünme kuvvetine “su direnci” denir.
Su direnci cisimlerin hareketine zıt yöndedir ve hareketi engelleyici etki yapar.
Suda yaşayan canlıların vücut yapısı su direncini en aza indirecek şekildedir.

Gemilerin su içerisinde kalan kısımları da su direncini azaltacak şekilde tasarlanmıştır.

Dalgıç kıyafetleri su direncini azaltacak şekilde tasarlanmıştır.

Cisimlerin yüzey alanı ne kadar genişse toplam su direnci o kadar fazla olur. Örneğin büyük bir gemiye etki eden su direnci, küçük bir gemiye göre daha fazladır.

Günlük hayatımızda bazı durumlarda sürtünme kuvvetini arttırmak işlerimizi kolaylaştırır.

Kalecilerin eldiven takması, kar yağdığı zaman araçların zincir takması, haltercilerin halteri kaldırmadan önce ellerine toz sürmeleri, ayakkabılarımızın alt tarafının girintili-çıkıntılı olması sürtünme kuvvetinin arttırıldığı durumlara örnektir.
 

Arabanın frenine bastığımızda, yazı yazarken ya da bir cismi tutarken sürtünme kuvvetinden yararlanırız.

Günlük hayatımızda bazı durumlarda ise sürtünme kuvvetini azaltmak işlerimizi kolaylaştırır.

• Makine parçalarının yağlanması,
• Kapı menteşelerinin yağlanması,
• Pürüzlü yüzeylerin zımpara ile düzeltilmesi 

sürtünme kuvvetinin azaltıldığı durumlara örnektir.