5. Sınıf Fen Bilimleri Konu Anlatımları ve Kazanım Yoklama Sınavları 

IŞIĞIN YAYILMASI

Bir ışık kaynağından çıkan ışık;

• Her yönde
• Doğrusal olarak yayılır.

 
Şekildeki resimde güneşten çıkan ışığın her yönde yayıldığı gözlemlenmektedir.

Şekildeki resimde bulutların arasından süzülen ışığın doğrusal olarak yayıldığı gözlemlenmektedir.

Karınlık bir odada yanan ampulün odanın her tarafını aydınlatması ışığın her yönde yayılabildiğini gösterir.

Bir ışık kaynağından çıkan ışık düz çizgiler üzerinden yol alır ve bu çizgilerin her birine ışın denir.

Işık kaynağından çıkan ışığın izlediği yolu göstermek amacıyla basit ışın çizimleri kullanılır.

Basit ışın çizimlerinin başlangıç noktası ışık kaynağını ve okun yönü de yayılan ışığın hangi yöne gittiğini gösterir.

KAPSÜL BİLGİ

Işığın yansıtıcı bir yüzeye çarpıp geldiği ortama yön değiştirerek geri dönmesine ışığın yansıması denir. 
•    Işık kaynağından çıkarak yansıtıcı yüzeye ulaşan ışına gelen ışın denir.
•    Yansıtıcı yüzeye çarpıp geldiği ortama geri dönen ışına yansıyan ışın denir.
•    Gelen ışının yansıtıcı yüzeye çarptığı noktadan yüzeye dik olarak çizilen hayali çizgiye yüzeyin normali denir.
•    Yüzeyin normali “N” harfi ile gösterilmektedir.
 

KAPSÜL BİLGİ

Aynada, durgun suda veya parlak yüzeylere bakınca kendimizi görmemiz ışığın yansıması sonucu olur.

•    Gelen ışın ile yüzeyin normali arasındaki açıya gelme açısı denir.
•    Yansıyan ışın ile yüzeyin normali arasındaki açıya yansıma açısı denir.

a = gelme açısı
b = yansıma açısı

•  Yüzeyin normali ile yüzey arasındaki açı 90º’dir.

KAPSÜL BİLGİ

“Yansıma olayı yansıma kanunlarına göre gerçekleşir”.

Yansıma Kanunları
1. Gelen ışın, yüzeyin normali ve yansıyan ışın aynı düzlemdedir.

2. Gelen ışın yüzeyin normali doğrultusunda yüzeye dik gelirse kendi üzerinden geri döner. Gelme açısı ve yansıma açısı 0º’dır.

3. Gelme açısı ile yansıma açısı birbirine eşittir. 

Gelme açısı = Yansıma Açısı  a = b

KAPSÜL BİLGİ

•    Düzgün ve pürüzsüz bir yüzeye gelen paralel ışınlar yine birbirine paralel olacak şekilde yansır. Buna düzgün yansıma denir. 
 
•    Pürüzlü ve düzgün olmayan bir yüzeye gelen paralel ışınlar farklı doğrultularda yansırlar. Buna dağınık yansıma denir.

SAYDAM MADDE

Üzerine düşen ışığı geçirebilen maddelere saydam madde denir.

-Cam
-Su
-Hava

YARI SAYDAM MADDE

Üzerine düşen ışığın bir kısmını geçiren (bir kısmını tutan) maddelere yarı saydam madde denir.

-Buzlu cam
-Yağlı kâğıt

SAYDAM OLMAYAN (OPAK )
Üzerine düşen ışığın büyük kısmını tutarak geçmesine izin vermeyen maddeye opak madde denir.
 
-Duvar
-Tahta
-Kitap

Saydam maddelerin kalınlığı arttıkça yarı saydam ve opak hale gelebilirler.

Cisimlerin Gölgeleri Kendilerine Benzer

Güneş tepemizde ise gölgemiz ayaklarımızın dibinde ve kısadır;

Güneş tepemizde değil de yan tarafta ise gölgemiz uzun olur;

Gölge çizimleri yapılırken opak cismin alt ve üst sınırına “teğet” olacak şekilde ışın çizilir. Perde’nin ortasına kadar ışın çizimi devam etmelidir

Işık ışınları opak bir cisim ile karşılaştığı zaman içinden geçemez ve cismin arkasında karanlık bir bölge oluşur. Bu bölgeye tam gölge denir.

Işınların doğrusal olarak yayılması tam gölgenin oluşmasına neden olur.
“Bir cismin tam gölgesinin boyu ışık kaynağı ile cisim arasındaki uzaklığa bağlıdır”

Şekildeki cisim ışık kaynağından uzaklaştırılırsa gölge boyu küçülür.

Tam Gölge Boyu Nasıl Değişir?
1. Işık kaynağı ile opak cisim arasındaki mesafe azalırsa gölge boyu artar

Şekil – 1’ deki ışık kaynağı ve opak cisim arasındaki mesafe L1 ve gölge boyu “a”. 
 Şekil - 2’deki ışık kaynağı ve opak cisim arasındaki mesafe L2 ve gölge boyu “b” olmak üzere;
L1 > L2 durumu için; İlk duruma göre opak cisim ile ışık kaynağının birbirine yaklaştığını ifade edebiliriz. 
Bu durumda; 
a < b  olacaktır.

2. Perde ile opak cisim arasındaki mesafe azalırsa gölge boyu da azalır.

Şekil – 1 opak cisim ile perde arası mesafe L3 ve şekil – 2 deki opak cisim ile perde arasındaki mesafe L4 olmak üzere;
L3 > L4 iken  
Şekil–1’deki gölge boyu: c
Şekil-2’deki gölge boyu: d
İçin c > d olmaktadır.
Gölge boyu küçülmektedir.

Opak cisim ile Işık kaynağı arasındaki mesafe ile gölge boyu birbiri ile ters orantılıdır.