6. Sınıf Fen Bilimleri Konu Anlatımları ve Kazanım Yoklama Sınavları 

fenalemi facebook grubu: https://www.facebook.com/groups/fenalemi/
Daha fazla döküman için bizi takip edin

SES VE ÖZELLİKLERİ

SES
●Ses maddenin taneciklerinin titreşmesi sonucu oluşur.
● Maddesel bir ortamda titreşim yapan bütün cisimler ses oluşturur.

• Gitarın telleri titreşim hareketleri sonucu ses meydana getirir.
• Gırtlağımızda bulunan ses tellerinin hava ile titreşmesi sonucu ses oluşur.
• Ses, dalgalar halinde ve her yönde yayılır. Ses dalgaları, durgun suya atılan bir taşın oluşturduğu dalgalar ile benzerlik gösterir.

:

Ses dalgaları kaynaktan uzaklaştıkça etkisini kaybeder. Bu yüzden kaynaktan uzaklaştıkça ses daha az duyulur.

● Sesin, madde içerisinde ilerlemesine sesin yayılması denir. 
● Sesin yayılabilmesi için kesinlikle maddesel ortam gereklidir. 
● Titreşimler sonucu oluşan ses dalgalarının yayılabilmesi için tanecikli yapıya yani maddesel ortama ihtiyaç duyulur.
● Işık boşlukta yayılabildiği için Güneş ışınları Dünya’ya ulaşır. Ancak ses boşlukta yayılmadığı için Güneş’te meydana gelen patlamaların sesi Dünya’ya ulaşamaz.

Havası boşatılmış kaplarda ve uzay boşluğunda ses yayılamaz. Çünkü sesin yayılabilmesi için maddesel ortama ihtiyaç vardır.

Ses maddenin farklı fiziksel hallerinde yani katı, sıvı ve gazlarda yayılabilir.
● Ses katı ortamlarda yayılabilir.

● Ses sıvı ortamlarda yayılabilir.

● Ses gaz ortamlarda yayılabilir.

Sesin yayılabilmesi için gerekli şart maddesel ortamdır, ortamanın fiziksel hali sesin yayılmasına engel değildir.

Çalar saatler çalmaya başladığında I. çalar saatin sesi duyulur çünkü hava tanecikli yapıya sahiptir yani maddesel bir ortamdır. Ancak II. çalar saatin sesi duyulamaz çünkü ses boşlukta yayılamaz.

Sınıfta arkadaşlarımızın sesini duymak, su altındayken yakınlardaki deniz araçlarının sesini duymak, sıraya kulağımızı dayayıp yavaşça vurduğumuzda vurma sesini duymak bize katı, sıvı ve gazlarda sesin yayılabildiğini gösterir.

Ses çıkartan varlıklara ses kaynağı denir.

Titreşimler sonucu ses oluşturan farklı kaynaklardan farklı sesler çıkar.
Eşit şartlar altında ses kaynağının değişmesiyle ortaya çıkan sesler de değişir.

Örneğin eşit koşullar altında metal kaşıklar birbirine vurulunca farklı, tahta kaşıklar birbirine vurulunca farklı sesler duyulur. Bu durumun sebebi sesi oluşturan kaynakların farklı olmasıdır.

Ses kaynağı değişmeden sesin yayıldığı ortam değiştirilirse duyulan sesler de değişir.

Sesin yayıldığı ortamın değişmesiyle ses farklı duyulur.

Örneğin metal iki kaşık eşit kuvvetlerle havada ve su altında birbirine vurarak ses çıkartıldığında oluşan sesler farklı duyulur. Bu durumun sebebi sesin yayıldığı ortamın değişmesi sonucu farklı sesler oluşmasıdır.

Maddelerin cinsine ve şekillerine göre çıkardıkları sesler farklılık gösterir. 
Örneğin camdan yapılmış bir çay bardağının karıştırılmasıyla yine aynı camdan yapılmış bir tencerenin karıştırılmasıyla ortaya çıkan sesler farklıdır.

Aynı kaynaktan çıkan sesler farklı ortamlarda farklı duyulurlar.

Örneğin uzaktaki trenin sesini hava ortamından dinlediğimizde farklı, raylara kulağımızı dayayıp dinlediğimizde farklı duyarız. Bu durumun sebebi trenden çıkan sesin farklı ortamlardan kulağımıza ulaşmasıdır.

Şekildeki düzenekte hava ortamında çalmakta olan zilin bulunduğu kaba musluk açılarak su eklenmeye başlandığında zamanla duyulan sesin değiştiği gözlenir. Çünkü zamanla sesin yayıldığı ortam değişmektedir.

• Sesin yayılma sürati maddenin fiziksel özelliklerine göre değişir. 
• Ses genellikle en süratli katılarda, sonra sıvılarda en yavaş ise gazlarda yayılır.

Yukarıdaki X, Y ve Z maddelerinde sesin sürati X>Y>Z şeklinde sıralanabilir.
• Sesin yayılma sürati yayıldığı ortamın tanecikleri arasındaki mesafeye bağlıdır. Tanecikler arası mesafe arttıkça sesin yayılma sürati azalır.

Sesin havadaki ortalama sürati 340 m/s'dir.
Sesi yayıldığı ortamın sıcaklığı arttıkça sesin sürati de artar.
Örneğin;
• 0 ⁰C hava ortamında yayılma sürati 332 m/s iken 20 ⁰C havadaki yayılma sürati 344 m/s’dir.
• Aynı şekilde sesin 0 ⁰C demirde yayılma sürati 5000 m/s iken 20 ⁰C demirde yayılma sürati 5130 m/s’dir.

Ortam sıcaklığı arttıkça ortamdaki moleküllerin taneciklerinin titreşim hızı artar. Böylelikle tanecikler sesi birbirine daha süratli iletmiş olur. Yani ortamın sıcaklığı arttıkça, sesin sürati de artmış olur.

KAPSÜL BİLGİ

● Ses bir enerji türüdür.
 
● Bazı opera sanatçıları yüksek enerjili ses ile cam bardakları kırabilir.

● Alçaktan uçan bazı uçaklar pencere camlarını titreştirir.

● Yağmurlu havalarda şimşek çaktığı zaman önce şimşeği görür, bir süre sonra gök gürültüsünü duyarız. Bu durumun sebebi ışığın süratinin sesin süratinden çok fazla olmasıdır.

Ses, kaynağından uzaklaştıkça sesin enerjisi de azalır.

KAPSÜL BİLGİ

●    Sesin yayılma sürati maddenin fiziksel özelliklerine göre değişir. 

●    Ses genellikle en süratli katılarda, sonra sıvılarda en yavaş ise gazlarda yayılır.

●    Bir maddenin tanecikleri birbirine ne kadar yakın ise ses o kadar çok süratli yayılır.

●    Yukarıdaki X, Y ve Z maddelerinde sesin sürati X>Y>Z şeklinde sıralanabilir.

●    Sesin yayılma sürati yayıldığı ortamın yoğunluğuna bağlıdır. Ortamın yoğunluğu arttıkça sesin sürati de artar.

●    Herhangi bir ses kaynağından çıkan ses madde ile karşılaştığı zaman;
    - İletilebilir
    - Soğurulabilir
    - Yansıyabilir
●    Maddenin özelliğine göre yukarıdaki özelliklerin tamamı veya bir kısmı aynı anda gerçekleşebilir.
●    Ses kaynağından çıkan sesin bir maddeye çarparak geldiği ortama geri dönmesine sesin yansıması denir.
●    İçerisinde eşya olmayan boş bir odada sesler daha şiddetli duyulur. Çünkü boş odada sesler daha çok yansımaya uğrar.

●    İçerisinde eşya olan bir odada ise sesin büyük çoğunluğu yansımaya uğramayıp soğurulabileceği için daha az şiddetli duyulur.

●    Sesin yansımasında, ses dalgalarının çarptığı yüzeyin büyük önemi vardır. Ses, düzgün yüzeylerde daha çok yansımaya uğrar.
●    Banyolar genellikle düzgün malzemelerle kaplı olduğu için bu alanlarda ses, diğer eşyalı odalara göre daha çok yansır. Dolayısıyla banyoda sesler daha şiddetli duyulur.

●    Kar yağdığı zaman çevremiz biraz daha sessiz olur. Yoğun kar önemli ölçüde ses dalgalarını soğurmaktadır.

Sert ve düzgün yüzeyler sesi daha çok; gözenekli, pürüzlü ve yumuşak yüzeyler daha az yansıtır.

●    Ses kaynağından çıkan ses sert yüzeylerde yansımaya uğrayarak şekildeki gibi kaynağa geri dönebilir.

●Bazen bağırdığımızda sesimizi bir süre sonra tekrar geri duyarız. Bağırdıktan sonra ses bir engele çarpıp geri bize gelebilir ve sesi duyabiliriz. Bu olaya yankı (yansıyan ses) denir. 

●Sesin soğurulması, yayılması ve yansıması gibi özelliklerini inceleyen bilim dalına akustik denir. Aspendos Tiyatrosu’nda olduğu gibi "akustik" bilimi kullanılarak ses kalitesi arttırılır.

Ses kaynağında oluşan ses ile bu sesin yankısını net bir şekilde ayırt edebilmek için ses kaynağı ile engel arasında en az 17 metre uzaklık olmalıdır.